Üniversiteler, kendilerini öğrenmeye, bilgi üretmeye, araştırmaya adayan kurumlardır. Kuşkusuz üniversitelerin görevleri; eğitim-öğretim, bilimsel araştırma ve toplum hizmetleri olmak üzere üç grupta toplanır.
Üniversiteler “temel” ve “uygulamalı” bilimsel araştırmalar yapmak suretiyle bilim alanlarının gelişmesine katkıda bulunmaktadır. Üniversiteler günümüzde bilgi üreten ve bilgi ileten kurumlar olarak tanımlanmaktadır.
Üniversitelerin ya da araştırmacıların bilimsel araştırmaların sonuçlarını topluma / araştırmacıya iletme yollarından biri de yayıncılık faaliyeti yürütmeleridir. Üniversiteler kuracakları yayınevi ya da dergiler aracılığı ile bilime katkı sunmalı, topluma yön vermeli ve üniversitenin sürekli ve kalıcı tanıtımını yapmalıdır. Kuşkusuz kalıcı tanıtım kaliteli yayın üretiminden ve bu yayınların içeriğini üniversite sunucularında tutmaktan geçmektedir.
Dergi Yayın Politikasının Belirlenmesi
Öncelikle "Hedef kitle nedir?", "Dergi ulusal mı uluslararası mı olacak?" sorusunun cevaplanması gerekir.
Sonra "Derginin amacı nedir?" sorusunun cevaplanması gerekir. Belirlenen amaç doğrultusunda yayın politikası geliştirilmelidir.
Hedeflenen okuyucu kitlesinin nitelikleri, yazı türleri (araştırma, olgu, derleme, çeviri...) ve yazıların bilimsellik düzeyinin ne olacağı belirlenmelidir.
Derginin "Kapsamı ne olacak?" sorusunun cevaplanması gerekir. Yani "işletme", "eğitim", "psikoloji", "sağlık" vb.
Dergi yayıncılığı ile "Hangi boşluğun doldurulması istenmektedir?" ve "Hangi
konulardaki makaleler kabul edilecektir?" soruları cevaplanmalıdır.
Alandaki eksikliğin değerlendirilmesi için "Bu alanda yayın eksiği mi var?" ya da "Bu alana ne katılmak istenmektedir?" sorusu cevaplanmalıdır.
Son olarak "Dergi ismi nasıl belirlenmelidir, neyi yansıtmalıdır?" sorusu cevaplanmaldır.
Standart Alt Yapının Önemi
Bir üniversite taflanından doğrudan ya da dolaylı olarak üretilen akademik içeriğin, yani yayınların uluslararası standartlarda üniversite sunucularında tutulması kuruma önemli bir katma değer sağlar. Open Journal Systems (OJS) gibi uluslararası standartlardaki yayıncılık ve yayın yönetim sistemleri arama motorlarına standart veri sağlar. Bu günümüz koşullarında çok önemli ve gerekli bir alt yapıdır. Çünkü arama motorları sunucularındaki içerikleri indeksler. Arama motorlarından yapılan aramalar da indekslenen terimler ile karşılık bulur. Bu karşılık da araştırmacıların içeriğe ulaşmak üzere kurum web sayfasını zorunlu ziyareti anlamına gelir. Bu dönüşler kurum tarafından üst verilere eklenen DOI veya Perma linklerle gerçekleşir.
Ulusal Dergi ve Özellikleri
Yükseköğretim Kurulu mevzuatına göre ulusal hakemli dergi, editörü ve en az beş değişik üniversitenin öğretim üyelerinden oluşmuş danışma kurulu (bilim kurulu üyesi ya da hakem) olan, bilimsel özgün araştırma makalelerini en az bir hakemin olumlu görüşünü alarak yayımlayan, üniversite kütüphanelerinden erişilebilir olan süreli bir dergi grubudur. Ulusal derginin özellikleri:
- Editör ve hakem kurulu üyelerinin aynı dili konuşan ve yazan kişilerden oluşması,
- Derginin, ülkenin resmi dili üzerinden yayın yapması,
- Gönderilen makalelerin yayın kararında, hakem raporlarının dikkate alınması,
- Derginin, yayın yapıldığı dili kapsayan alanda okuyucuya periyodik olarak ulaştırılması,
- Yıl bazındaki sayı miktarının en az 2 olması.
Uluslararası Dergi
Uluslararası hakemli dergi, bir editörü ya da editör kurulu olan, dünyanın farklı ülke ve üniversitelerini temsil eden ve araştırmalarıyla alanında saygınlık kazanmış araştırmacı ya da öğretim üyelerinden oluşan bilim ya da danışma kuruluna sahip olan ve bilimsel araştırmaların sonuçlarını yayımlamayı hedefleyen süreli bir dergi grubudur. Uluslararası derginin özellikleri:
- Editör ve hakem kurulu üyelerinin farklı ülkelerde aynı dili konuşan/yazan kişilerden oluşması.
- Derginin, uluslararası düzeyde kabul edilirliği onaylanmış belirli bir resmi dili üzerinden yayın yapması.
- Gönderilen makalelerin nihai yayımı konusunda, hakem raporlarının içeriği ve önerisine göre editör ya da editör kurulu tarafından nesnel ölçütlere göre karar verilmesi.
- Derginin, yayın yapıldığı dili kapsayan alanda dünya genelinde okuyucuya periyodik olarak ulaştırılması.
Üst Veri Yapısı
Dergilerde yayınlanan makalelerinin üzerinde üst veri yazımı mizanpaj bakımından farklılık gösterebilir. Ancak dergi yayınlama sisteminde üst verilerde cümle yazım düzeninde harf tercih edilmesi referans yönetim sistemleri ve düzgün kaynakça üretmek bakımından avantaj sağlar. Ayrıca dergi web sitesinde üst verilerinin düzenli olması ciddiyet ve titizlik bakımından önemlidir.
Bir Sayıda İçin Makale Sayısı
Atıf, çok disiplinli ya da alan indekslerinin kriterleri genelde bir dergi sayısında en az 5 makalenin yer alması şeklindedir. Bazı indeksler bir sayıda 4 makaleyi de kabul etmektedir. Bir dergi sayısında en az 5 makale yayınlamaya dikkat edilmelidir.
Derginin Amaç ve Kapsamı
Bir üniversite tek ya da birden çok dergi yayınlayabilir. Ancak tek dergi yayınladığı için derginin kapsamını da geniş tutmak gibi ciddi bir hataya düşülmektedir. Çok disiplinli olarak adlandırılan bu dergilerin kaliteli yayın bulması, indekslere girmesi, dolayısıyla uluslararası bir statüye kavuşması kolay da değildir. Çünkü alan indeksleri dergilerin hangi alanda öne çıktıklarına göre değerlendirme yapar. Bu durumdaki dergiler, dergide bu güne kadar yayınlanmış makaleleri incelenip öne çıkan alan ve ilgili konularıyla sınırlanma yaparak amaç ve kapsamını güncelleyerek yayın hayatına devam etmelidir.
Dergi Adı
Türkiye'de akademik dergilerin yaklaşık %95'i üniversiteler tarafından yayınlanmaktadır. Üniversite dergilerinin yine söz konusu orandaki sayısı kadarının maalesef bir adı dahi yoktur. Dergiler genelde yayıncı adıyla yayınlanmaktadır. Bu doğru bir yaklaşım değildir. Bu bakımdan derginin içeriğine ve kurumun misyonuna uygun bir adla yayınlanması uygun olur. Bir derginin adının değiştirilmesi mevcut olan durumuna olumsuz bir sonuç getirmez. Burada dikkat edilmesi gereken dergi sayfasında eski adıyla ilgili bilgi verilmesidir.
Dergi İçerik Politikası
Derginin her bir sayısında yer alacak makalelerin en fazla %10 veya %15 gibi bir oranının üniversiteden olması tercih edilmelidir. Üniversite içinden dergiye sunulan makalelerin hakemlikleri mutlaka kurum dışından hakemlere yaptırılmalıdır. Bu durum bir politika olarak benimsenmeli ve dergi web sitesinde de ilan edilmelidir. Çünkü üniversite dergisi ya da üniversitenin bir fakültesine ait dergi o kurum ya da birimdeki hocaların yayınlarını yayımlamak gibi bir yanlış bir politikaya sahip olamaz.
Kurullar
Bir derinin uluslararası alanda söz sahibi olması, başka kurum ya da kuruluşlarca önemsenerek indekslenmesi için Kurullar çok önemlidir. Kurullarda yer alan isimlerin en azından 5 tanesi farklı ulusal ve uluslararası akademik kurumlardan olmasına dikkat edilmelidir. Ayrıca bu isimlerin sembolik olarak tutulmamalı, dergiye katkı sunmaları sağlanmalıdır. Kurullarda yer alan kişilerin kurum bilgisi mutlaka belirtilmeli ve bu liste güncel olmalıdır.
Kurulların Görevleri
Dergi politikasının oluşturulmasına katkı vermek ve izlemek, değişen şartlar ışığında önerilerde bulunmak, davet gelmesi durumunda hakemlik yapmak.
Çok Dillilik
Çok dilli dergilerde sitede yer alan bilgiler özgün ve diğer dillerdeki sayfalarda paralel olarak düzenlenmelidir.
Telif Durumu
Derginin ya da yayıncısının telif politikası mutlaka dergide açıkça belirtilmelidir. Dergide yayınlanan makalelerin telif durumu da özel bir durum yoksa her makale için üst verisinde ve mümkünse makale üzerinde açıkça ilan edilmelidir. Eğer Creative Commons (CC) lisansı benimsenmiş ise o lisansın logosu ve bağlantısı üst veride kullanılmalıdır.
Açık Erişim Politikası
Dergideki makalelere erişim şekli açık erişim politikası ise bu politika sitede açıkça ilan edilmelidir.
Gönderi / Makale İşlem Ücreti
Derginin makale gönderi ve makale işlem ücreti alıp almadığı dergi sitesinde açıkça ilan edilmelidir.
İntihal Denetimi
Dergiye gönderilen makaleler için intihal denetimi yapılıp yapılmadığı, yapılıyorsa hangi sistemle yapıldığı ve sonucundaki uygulamalar dergi sitesinde ilan edilmelidir.
Etik Politikası
Dergi etik politika açık yazılmalı, yazar, editör ve hakemin bu konudaki sorumlulukları ayrıntılı belirtilmelidir.
Değerlendirme Süreci
Dergideki bölümler ve bu bölümlerin değerlendirme politikaları ya da işlem süreci ayrıntılı olarak verilmelidir.
Yazar Rehberi ve Makale Şablonu
Dergi sayfasında Yazar Rehberi ve Makale Şablonu olmalıdır. Bunlar makalelerin belli bir düzende dergiye sunulmasına aracılık edecektir. Öte yandan bu düzenlemeler ve bu düzenlemelerin sıkı takibi editörün işini kolaylaştıracaktır.
ORC-ID Nedir?
Bazı yazar isimlerindeki benzerlikler ve kadın araştırmacıların evliliğe bağlı olarak soyadlarının değişmesi, isimlerin yazılış biçimlerindeki farklılıklardan dolayı bir akademisyenin tüm yayınlarına toplu olarak ulaşmada sorunlar yaşanmaktadır. Bu nedenle; bilimsel çıktıların yönetiminde doğru veriler kullanılamamakta ve bir yazar ya da bağlı olduğu kurum ile ilgili yapılacak analizler hatalı sonuçlar vermektedir. Bir araştırmacıya ait çalışmaların toplu olarak görüntülenebilmesi ve analizlerde doğru verilerin kullanılabilmesi için akademisyenlerin kimlik tanımlamasının yapılması zorunlu bir hal almıştır.
Open Researcher and Contributor ID (ORC-ID), uygulaması farklı yayınevi ve paydaşların desteği ile başlatılmış ortak bir girişimin sonucu olarak ortaya çıkmıştır. Araştırma ve yayın yapan tüm bireyler ORC-ID’ye sahip olmalıdır. ORC-ID ücretsiz bir uygulamadır. Dergiler son yıllarda makale kabul şartlarına, yazarlar için ORC-ID alınmasını ve yazılarında kullanmasını zorunlu tutmaktadır.
Derginin Görünürlüğü
Bir derginin alanındaki onlarca dergi arasından öne çıkması için dikkat edilmesi gereken hususlar:
- Uluslararası yazar ve yayın kurulu listesine sahip olunması.
- İlgi çekici çalışma konularına yer verilmesi.
- Basit makale gönderme sistemine sahip olunması.
- Etkili ve adaletli değerlendirme süreci.
- Modern web sitesi ve makale tasarımı.
- Arama motorları üzerinden kolay erişim.
- Her yeni sayının ilgili aşandaki paydaşlara duyurusunun yapılması.
- Veritabanı ve indekslerde yer alma.
- Hakem kurulu ve yazarların derginin tanıtımı konusundaki desteği.
İndekslenme ve Katma Değer
Bir derinin ilgili indeksler tarafından kabul görmesi emeğe değer katar. İndekslenme yayıncının görünürlüğüne ve tanınırlığına üstü örtülü ciddi bir katkı sağlar. Kısacası dergiler ve içerikleri bir kurum ya da yayıncı için;
- Ulusal ve uluslararası tanınırlık,
- Akademik işbirliği ve disiplinlerarası akademik iletişimin sağlanması,
- Küresel çapta içeriğe erişim,
- Saygınlık ve kariyer,
- Akademisyenler için yükselme,
- Bilgi kaynaklarının daha geniş kitlelere ulaşması,
- Araştırma tekrarlarının önlenmesi,
- Yayınlara atıf oranlarının artması,
- Uzun süreli koruma ve erişilebilirliğinin sağlanması,
- Telif haklarına saygı,
- Bilgiye erişimde fırsat eşitliği
gibi kazanımlar sağlar.
Dergi Yayın Platformu
Bir derginin elektronik ortamda ve standartlara uygun bir sistem üzerinde yayımlanması, potansiyel araştırmacı ve kullanıcılara erişmek, onların dergi içeriğine kolayca erişmesini sağlamak bakımından çok önemlidir. Dergilerin elektronik ortamda yayımlanması için uluslararası kullanımı olan, arama motorlarında harmanlanmaya imkân veren sistemlerden biri tercih edilmelidir. OJS bu alandaki en iyi yazılımlardan biridir. Bu sistem ile kurum bünyesindeki tüm dergilerin yayın öncesi ve sonrası süreci kolaylıkla yürütülebilmektedir. İçerik kurum sunucularında tutulacağından web üzerinden gelen istekler de kurum lehine olacaktır.
DergiPark kendi sistemini kurup yönetemeyen ya da bunun için maddi imkânı olmayan dergiler ya da yayıncılar için barındırma (hosting) hizmeti vermesi için kurulmuş önemli ve uluslararası altyapısı olan bir platformdur. Ancak eğer bir kurumun alt yapısı ve imkânı var ise dergi sistemini ve içeriğini kendi sunucularında tutması önemlidir. Çünkü arama motorları içerik indeksler ve web üzerindeki araştırmacılarda arama sonucunda karşısına çıkan içeriğe göre kurum web sayfasını ziyaret eder. Bir kurumun webdeki görünürlüğü, sıralama (ranking) sistemlerinde yukarılarda yer alması ürettiği içerikle doğrudan ilgilidir.
Sürdürülebilirlik
Bir dergide sürdürülebilirlik önemlidir. Sürdürülebilirlik ise kurumun ve editörlerin dergiyi sahiplenmesi ile doğrudan ilgilidir. Dünyadaki en iyi sistem ile de dergi yayınlasanız kurum ve editör dergiye gerekli desteği vermiyorsa ya da önemsemiyorsa iyi bir sonuç alınması mümkün değildir. Kurumun bu işi önemsemesi, editörün maddi ve manevi olarak desteklenmesi bu işin sürdürülebilirliği ve amaca ulaşmak bakımından mutlaka gereklidir.
Topkapı Mahallesi, Kahalbaşı Sokak, No: 31/1, 34093
Fatih, İstanbul, Türkiye
Tel.: +90 212 528 85 41 || Faks: +90 212 528 85 47
e-Posta: ojsdestek@gmail.com || destek@idealkultur.com
