Açık Arşivler Girişimi Üstveri Harmanlama Protokolü (Open Archives Intitiative Protocol for Metadata
Harvesting / OAI-PMH):
Akademik arşivlerdeki içeriğin
etkisini artırmak amacıyla, karşılıklı işlerlik standartlarını geliştiren ve
destekleyen bir protokoldür. OAI-PMH, kurumsal arşivler arasında veri alış-verişi
için altyapı oluşturur ve arşivlerin üstverilerini taranabilir bir veri
tabanında harmanlamayı, yani bir araya toplamayı mümkün kılar. Harmanlanan üstveri Dublin Core biçimindedir ve yazar, başlık, konu, özet, tarih gibi üstveri
bilgilerini içerir.
Açık Erişim (Open Access):
Bilimsel literatürün İnternet
aracıyla finansal, yasal ve teknik bariyerler olmaksızın, erişilebilir,
okunabilir, kaydedilebilir, kopyalanabilir, yazdırılabilir, taranabilir,
dizinlenebilir, tam metne bağlantı verilebilir, yazılıma veri olarak
aktarılabilir ve her türlü yasal amaç için kullanılabilir biçimde kamuya
ücretsiz açık olmasıdır.
Açık Arşivler Girişimi (Open
Archives Intitiative / OAI):
Bilimsel iletişimin
artırılabilmesi amacıyla kurumsal arşivlere erişimi yaygınlaştırmak için yapılan
girişimlerdir. Açık Arşivler Girişimi, bilimsel içeriğin verimli yayımını
kolaylaştırmak için gelişimini amaçlayan karşılıklı işlerlik standartlarını
destekler.
Açık Erişim Dergi (Open Access
Journal):
Açık erişim dergi, finansal,
yasal ve teknik bariyerler olmaksızın internet üzerinden erişilebilir,
okunabilir, kaydedilebilir, kopyalanabilir, yazdırılabilir, taranabilir,
dizinlenebilir, tam metne bağlantı verilebilir, yazılıma veri olarak
aktarılabilir ve her türlü yasal amaç için kullanılabilir bilimsel dergilerdir.
Açık erişim dergilerin bazıları akademik kuruluşlar veya devlet tarafından
sübvanse edilir, bazıları ise yazar tarafından veya yazar adına araştırma için
fon desteği sağlayan kuruluşlar tarafından ödeme gerektirir. Değişik türde açık
erişim dergiler vardır: Örneğin; "Karma Dergi", "Toplama
Dergi", "Ambargo Süresi Olan Açık Erişim Dergi".
Altın Yol (Gold Road):
Araştırmacıların çalışmalarını;
hakem değerlendirmelerinin yapıldığı, editör kurullarına sahip ve nitelik
olarak ticari dergilerle karşılaştırılabilecek dergilerde ücretsiz olarak
yayımlatmasıdır.
Arşivleme (Archiving):
Kurumsal arşivde depolanacak bir
yayının yazarı tarafından yapılan işlemdir ve yayına ait üstveri ile yayının
kurumsal arşive kaydedilmesi sürecidir.
DOAJ (Directory of Open Access
Jounals):
Açık erişim dergilerin üstverilerinde toplu arama imkanı ve tam metnine erişim linki sağlayan çok
disiplinli bir dizindir.
Dolaylı Arşivleme (Indirect
Archiving):
Yayının yazar tarafından değil de
kurumsal arşiv görevlisi tarafından arşivlenmesidir.
Dosya Yönetimi (File
Management):
Arşivlenmekte olan bir yayının
üstverilerinin girilmesine müteakip, kaydın kontrol edilmesi tam metninin telifine
uygun olarak kayda eklenmesidir.
DRIVER (Digital Repository
Infrastructure Vision for European Research):
Tüm akademik konu alanlarında
yayınlanmış serbest erişimli elektronik kaynakları toplu olarak bir arada sunan
ve AB Araştırma Komisyonu tarafından desteklenen bir işbirliği projesidir.
Dublin Core (DC):
Dokümanlara ait üstverilerin
belirli bir standart içerisinde tanımlanması, kaydedilmesi, farklı uygulamalar
ile kolay iletişim kurulabilmesi ve yapısal değişikliklerin bir bütün olarak
kendi içerisinde tutulabilmesini sağlayan bir altyapı modelidir.
Dublin Core Üstveri Element
Seti (Dublin Core Metadata Element Set):
Kaynakları tanımlamak için 15
elementten oluşan ve farklı etki alanındaki kaynakları tanımlamak için
oluşturulmuş bir standarttır.
E-Baskı (E-Print):
Yayınların e-ortamda yayımlanmış
biçimidir.
E-Bakı Arşivi (E-Print
Archive):
Bkz. Kurumsal Akademik Arşiv.
E-LIS (E-Prints in Library and
Information Science):
Kütüphanecilik ve bilgi bilim
konularındaki açık erişim kaynakların arşivlendiği sistemdir.
Google Akademik (Google
Scholar):
Araştırma ile ilgili her konuda, makale,
bildiriler, tez, kitap, öz ve teknik raporları da içeren bilimsel literatürü
arama olanağı sağlayan önemli bir
kaynaktır. Akademik yayıncılar, mesleki dernekler, kurumsal akademik arşivler ve
akademik içerikli kaynakları harmanlar.
Karma Dergi (Hybrid Journal):
Karma dergi, makalelerinin bir
kısmı açık erişim olan dergidir. Bu durum tipik olarak yayıncıya, açık erişim
yayın için belli bir ücret ödemeyi gerektirir. Söz konusu ücret aynı zamanda
bir makale işlem ücreti (article processing charge) olarak adlandırılır. Bazı
geleneksel dergiler ek bir ücret karşılığında, özgürce erişilebilir makaleler
yayımlamak için yazarlara bu seçeneği sunmaktadır. Yazarlar karma dergide açık
erişim makale yayımlamak için kendisi veya fon sağlayıcı kurum aracılığı ile
ücret ödemek zorundadır. Yayın ücreti, yayıncı ve dergiye göre değişmekle
birlikte makale başına ortalama 2.000 USD civarındadır.
Kişisel Arşivleme (Self
Archiving):
Araştırmacıların bilimsel
dergilerde yayımladığı makaleler, kongre-konferans gibi akademik etkinliklerde
sunduğu çalışmalarının birer kopyasını kurumsal akademik bir arşivde arşivlemesi
ve açık erişime sunmasıdır.
Kurumsal Akademik Arşiv
(Institutional Repository):
Kurumsal arşiv, akademik bir
kurumun entelektüel birikiminin (makale, konferans bildirileri, ders
materyalleri, tez vb.) uzun süre saklandığı, korunduğu ve telifine uygun olarak
açık erişime sunulduğu bilgi sistemleridir.
MedOANet (Akdeniz Ülkeleri
Açık Erişim Ağı) Projesi:
Akdeniz ülkelerinde açık erişim
politika ve stratejilerinin geliştirilmesini amaçlayan ve Avrupa Komisyonu 7.
Çerçeve Programı tarafından desteklenen bir projedir. Projesinin temel amacı,
altı Akdeniz ülkesindeki (Yunanistan, İtalya, Fransa, İspanya, Portekiz ve
Türkiye) Açık Erişim stratejileri, politika ve yapılarını ulusal ve bölgesel
düzeyde eşgüdümlemektir.
OAIster (Union Catalog of
Digital Resources):
Açık erişime sunulmuş milyonlarca
bilgi kaynağının toplu kataloğudur. Açık Arşivler Girişimi Üstveri Harmanlama
Protokolünü kullanarak açık erişim koleksiyonlarını harmanlar.
OpenAIRE Projesi:
Avrupa Birliği 7. Çerçeve
Programı ve Avrupa Araştırma Konseyi destekli makalelerin tanımlanması,
saklanması, erişimi ve görüntülenmesi için kurulan bir arayüz ve destek
mekanizmasıdır. OpenAIRE’in temel amacı; bir Avrupa Yardım Masası Sistemi
aracılığıyla araştırmacılara 7. Çerçeve Programıyla uyumlu bir destek sağlamak,
araştırmacıları araştırma çıktılarını OpenAIRE Portalı'na dahil bir kurumsal
veya konusal arşivde yayımlamaları için desteklemektir.
OpenAIREPlus Projesi:
Türkiye'de açık erişim altyapısının güçlendirilmesini amaçlayan ve Avrupa Komisyonu 7. Çerçeve Programı
tarafından desteklenen bir projedir. Projenin amacı, bilimsel bilgiye erişim
için yayınları, veri setlerini ve projeleri bütünleşik hale getiren katılımcı
bir Açık Erişim altyapısı geliştirmektir.
OpenDOAR (Directory of Öpen
Access Repositories):
Kurumsal dijital arşivlerin
listesini veren ve içerikleri üzerinde toplu arama yapamaya aracılık eden bir
dizindir.
Ön Baskı (Pre-Print):
Makalelerin yazar(lar)ı
tarafından yayımlanmak üzere herhangi bir dergiye sunulmuş veya başka bir ifadeyle
makalelerin yayınlanması için değerlendirilmek üzere hakemlerin
değerlendirmesine sunulmuş şeklidir. Yazar sürümü olarak da adlandırılır.
ROAR (Registry of Open Access
Repositories):
Kurumsal dijital arşivlerin
listesini veren bir dizindir.
ROARMAP (The Registry of Open
Access Repository Mandates and Policies):
Üniversiteler, araştırma kurumları ve diğer araştırma fonu sağlayıcıları tarafından kabul edilen arama yapılabilir
açık erişim politikaları uluslararası rehberidir.
SHERPA/JULIET:
Araştırma fonu sağlayıcıların
açık erişim politikalarının bir veri tabanıdır. Araştırma yayınlarını ve
verilerini kendi kendine arşivleme için gereklilik ve koşulları farklı fon
sağlayıcı ajansların politikalarını karşılaştırmaya olanak sağlayacak şekilde
özetlemektedir.
SHERPA/RoMEO:
Yayıncıların ön baskı ve son
baskılar için telif hakkı ve kendi kendine arşivleme politikalarını listeler. Bu
hizmet İngilizce, İspanyolca, Macarca ve Portekizce olmak üzere dört dilde
verilmektedir. RoMEO yayıncıların koşullarını özetlemekte ve yayıncıları
yazarlara sağlanan hakların düzeyini gösteren renklere göre sınıflamaktadır.
Son Baskı (Post-Print):
Makalelerin hakemler tarafından
değerlendirilmiş ve yayımlanması yönünde karar verilmiş şeklidir. Bir başka
ifadeyle makalelerin hakem değerlendirme sürecinden geçen kopyasıdır.
Toplama Dergi (Overlay Journal):
Toplama Dergi veya Toplama
E-Dergi terimi, akademik içerikli açık erişim derginin özel bir türü için
kullanılır. Toplama dergiler, dağınık ortamdaki makaleleri gruplayarak,
nispeten belirsiz veya yeni ortaya çıkan konulara kapsamlı odaklanmayı sağlamak
suretiyle bilim için katma değer oluşturlar. Toplama dergilerin içeriği halihazırda açık arşivlerde mevcut olan ön veya son baskı dergi makalelerinden
seçilmek suretiyle oluşturulur. Yani toplama dergiler kendi içeriğini üretmez.
Toplama dergilerin editörleri, açık erişim arşivlerinde ve kamu kaynaklarında
kullanılabilir olan materyalleri inceler ve değerlendirir. Bu değerlendirme,
bir editör veya editörlerin bir makaleyi değerlendirme süreci şeklinde
olabilir. Değerlendirmenin ardından uygun bulunan çalışmalar çeşitli biçimler
alabilir. Resmi biçimi, editörün açık onayı ile makalenin yeniden
yayımlanmasıdır. Editör onayı, metne veya üstveriye ek şeklinde ya da yalnızca
toplama derginin içindekiler tablosu aracılığıyla makaleye bağlantı kuruma
şeklinde olabilir. Alternatif bir yaklaşım ise halihazırda çeşitli açık erişim
dergilerde yayımlanan makalelere bağlantı kurma şeklinde olabilir.
Üstveri (Metadata):
Bir bilgi kaynağını tanımlayan
veri kümesidir. Başka bir ifadeyle, sayısal bilgilerin ve bilgi kaynaklarının
bulunması, kimliklendirilmesi, kullanımı ve yönetimi ile ilgili yapılandırılmış
bilgidir.
Veri Sağlayıcı (Data Provider):
Açık Arşivler Girişimi Üstveri
Harmanlama Protokolünü kullanarak veri kaynağı ile iletişimi sağlayan bir
sistemdir.
Yayım İzni (Publishing Permit):
Bir yazarın çalışmasını kurumsal akademik
arşiv aracılığıyla elektronik ortamda açık erişime sunmasıdır.
Yayıncı Sürümü (Publisher's
Version):
Makalelerin hakem
değerlendirmesinden geçmiş, mizanpajı yapılmış, düzeltmen tarafından okunmuş,
yayımlanmış veya yayımlanacak olan şeklidir.
Yeşil Yol (Green Road):
Araştırmacıların açık erişim veya
ticari dergilerde yayımlanan çalışmalarının birer kopyasını kurumsal akademik
arşiv aracılığı ile erişime sunmasıdır.
Topkapı Mahallesi, Kahalbaşı Sokak, No: 31/1, 34093
Fatih, İstanbul, Türkiye
Tel.: +90 212 528 85 41 || Faks: +90 212 528 85 47
e-Posta: ojsdestek@gmail.com || destek@idealkultur.com
